دانلود بررسی عوامل آنتروپوژنیک و تحولات ژئومورفولوژیکی در زون کپه داغ (مطالعه موردی آبریز کوشک آب)

پژهش بررسی عوامل آنتروپوژنیک و تحولات ژئومورفولوژیکی در زون کپه داغ (مطالعه موردی آبریز کوشک آب) در 173 صفحه ورد قابل ویرایش
دسته بندی فنی و مهندسی
بازدید ها 0
فرمت فایل doc
حجم فایل 15108 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل 173
بررسی عوامل آنتروپوژنیک و تحولات ژئومورفولوژیکی در زون کپه داغ (مطالعه موردی آبریز کوشک آب)

فروشنده فایل

کد کاربری 6017
کاربر

پژهش بررسی عوامل آنتروپوژنیک و تحولات ژئومورفولوژیکی در زون کپه داغ (مطالعه موردی آبریز کوشک آب) در 173 صفحه ورد قابل ویرایش



فهرست مطالب

عنوان صفحه



چکیده ................................................................................................................................. 1

فصل اول: کلیات................................................................................................................. 2

مقدمه................................................................................................................................... 3

1-1- طرح مسئله تحقیق....................................................................................................... 4

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق............................................................................................ 5

3-1- اهداف تحقیق.............................................................................................................. 6

4-1- سوالات تحقیق............................................................................................................ 7

5-1- فرضیه ها.................................................................................................................... 8

6-1- پیشینه تحقیق.............................................................................................................. 9

7-1- روش و مواد تحقیق................................................................................................... 10

8-1- مشکلات تحقیق......................................................................................................... 12

فصل دوم :ویژگیهای طبیعی حوضه آبریز............................................................................. 13

1-2- موقعیت جغرافیایی حوضه آبریز.................................................................................. 14

2-2- فیزیوگرافی ............................................................................................................... 18

3-2- توپوگرافی................................................................................................................. 25

4-2- زمین شناسی.............................................................................................................. 32

5-2- اقلیم......................................................................................................................... 43

6-2- هیدرولوژی حوضه..................................................................................................... 71

6-3- خاک شناسی.............................................................................................................. 76

7-3- پوشش گیاهی............................................................................................................ 84

فصل سوم : ژئومورفولوژی حوضه آبریز مورد مطالعه......................................................... 89

1-3- مفهوم ژئومورفولوژی.................................................................................................. 90

2-3- نگرش سیستمی در ژئومورفولوژی............................................................................... 91

3-3- ژئومورفولوژی کاربردی.............................................................................................. 92

4-3- اهداف ژئومورفولوژی کاربردی.................................................................................... 93

5-3- وقایع ژئومورفیک....................................................................................................... 93

6-3- آنتروپوژئومورفولوژی در ایران..................................................................................... 95

7-3- ژئومورفولوژی و زمین شناسی حوضه آبریز مورد مطالعه................................................ 98

8-3- ژئومورفولوژی حوضه آبریز مورد مطالعه....................................................................... 99

9-3- واحدهای ژئومورفولوژی............................................................................................ 110

10-3- ارتباط ژئومورفولوژی با خاک شناسی در حوضه........................................................ 105

11-3- ارتباط ژئومورفولوژی با پوشش گیاهی در حوضه ..................................................... 105

12-3- ارتباط ژئومورفولوژی با فرسایش در حوضه.............................................................. 106

13-3- بررسی وضعیت ریزش و لغزش در حوضه............................................................... 108

فصل چهارم: اثرات عوامل آنتروپوژنی در شرایط ژئومورفولوژیکی حوضه آبریز مورد مطالعه 110

1-4- بررسی سابقه تاریخی فرسایش در دنیا و ایران............................................................. 112

2-4- عوامل موثر در فرسایش خاک.................................................................................... 116

3-4- انواع فرسایش در حوضه آبریز مورد مطالعه................................................................. 121

4-4- اثرات عوامل آنتروپوژنی بر شرایط ژئومورفولوژیکی حوضه آبریز مورد مطالعه................ 123

5-4- راهکارهای پیشنهادی به منظور کاهش فرسایش در حوضه آبریز مورد مطالعه.................. 128

6-4- اهمیت آبخیزداری در تثبیت فرایندهای ژئومورفولوژیکی............................................... 135

فصل پنجم : نتایج فرضیه ها و راهکارهای عملی................................................................ 138

1-5- پرسش اول............................................................................................................... 139

2-5- پرسش دوم.............................................................................................................. 140

3-5- نتیجه فرضیه تحقیق................................................................................................... 141

4-5- ارائه راهکارها........................................................................................................... 141

منابع و ماخذ ..................................................................................................................... 151










فهرست جداول



عنوان .............................................................................................................................. صفحه



1-2- مشخصات کمی حوضه آبریز کوشک آباد و کارده......................................................... 20

2-2- میانگین تراکم زهکشی و زمان تمرکز به تفکیک حوضه های آبریز.................................. 23

3-2- زمان تمرکز حوضه آبریز کوشک آباد........................................................................... 25

4-2- طبقه بندی واحدهای توپوگرافی حوضه آبریز................................................................ 26

5-2- مشخصات ارتفاعی کل حوضه کارده و حوضه آبریز کوشک آباد.................................... 28

6-2- مقدار شیب حوضه آبریز کوشک آباد............................................................................ 32

7-2- آمار میانگین ماهانه و سالانه ایستگاهها طی یک دوره آماری تا سال 1381 .................... 46

8-2- پراکندگی ایستگاههای هواشناسی................................................................................. 46

9-2- متوسط دما برای ایستگاههای حوضه آبریز مورد مطالعه.................................................. 50

10-2- حداکثر دما برای ایستگاههای حوضه آبریز مورد مطالعه............................................... 52

11-2- حداقل دما برای ایستگاههای حوضه آبریز مورد مطالعه................................................ 53

12-2- نشان دهنده میانگین درجه حرارت............................................................................ 55

13-2 تعداد روزهای یخبندان در ماههای سال در حوضه آبریز مورد مطالعه.............................. 55

14-2- متوسط سرعت ماهانه باد در حوضه آبریز مورد مطالعه................................................ 58

15-2- تبخیر در ایستگاههای حوضه آبریز مورد مطالعه.......................................................... 59

16-2- آمار تصحیح و تکمیل شده تبخیر ایستگاههای حوضه آبریز مورد مطالعه....................... 60

17-2- مقادیر حداکثر بارندگی در ایستگاه معرف.................................................................. 64

18-2- میانگین بارندگی در حوضه کوشک آباد..................................................................... 64

19-2- میانگین بارش سالیانه در یک دوره سی ساله برای کوشک آباد..................................... 65

20-2- شدت بارندگی کوتاه مدت در ایستگاه معرف............................................................. 66

21-2- رطوبت نسبی حوضه آبریز مورد مطالعه..................................................................... 68

22-2- برآورد حجم رواناب حوضه با روشهای مختلف......................................................... 74

23-2- برآورد حجم رواناب سالانه در حوضه مورد مطالعه (میلیون مترمکعب)......................... 74

24-2- برآورد مقادیر رواناب حوضه در دوره های خشکسالی و ترسالی (میلیون مترمکعب).... 75

25-2- رژیم آبدهی ماهانه در حوضه مورد مطالعه (میلیون مترمکعب)...................................... 75

26-2- برآورد حداکثر سیلاب حوضه با روشهای مختلف (میلیون مترمکعب)........................... 76

27-2- مشخصات تپه های اصلی اراضی موجود در حوضه آبریز............................................ 79

28-2- نتایج نهایی آنالیز پارامترهای مرتعی در تیپهای مختلف حوضه سد کارده....................... 88

1-3- فرسایش پذیری و نفوذ پذیری هریک از رخساره های ژئومورفولوژیکی........................ 109

1-4- تقسیم بندی فرسایش به لحاظ منشاء در حوضه مورد مطالعه ........................................ 111

2-4- عوامل موثر در فرسایش............................................................................................. 122

3-4- مقایسه سطح زیر کشت در حوضه مورد مطالعه در سال 76 و 86 (برحسب هکتار) ..... 126






فهرست نقشه ها

عنوان............................................................................................................................... صفحه



1-2- موقعیت حوضه آبریز کارده در شهرستان مشهد ـ خراسان رضوی................................... 15

2-2- موقعیت حوضه آبریز کوشک آباد در حوضه آبریز کارده................................................ 16

3-2- تصویر ماهواره ای حوضه آبریز کوشک آباد.................................................................. 17

4-2- تقسیمات زیر حوضه های کارده.................................................................................. 19

5-2- نقشه توپوگرافی و آبراهه های حوضه آبریز کوشک آباد................................................. 27

6-2- طبقات ارتفاعی در حوضه آبریز کارده.......................................................................... 29

7-2- زمین شناسی حوضه آبریز کوشک آباد.......................................................................... 41

8-2- هم تبخیر حوضه آبریز کوشک آباد............................................................................... 62

9-2- هم باران سی ساله حوضه آبریز کوشک آباد.................................................................. 67

10-2- رودخانه در حوضه آبریز کوشک آباد......................................................................... 73

11-2- خاک شناسی حوضه آبریز کوشک آباد....................................................................... 82

12-2- کاربری اراضی در حوضه آبریز کوشک آباد................................................................ 83

13-2- پوشش گیاهی حوضه آبریز کوشک آباد..................................................................... 86






فهرست اشکال

عنوان ............................................................................................................................... صفحه



1-2- میانگین بارش ماهانه ایستگاه کارده طی دوره آماری 81-1380 برحسب میلی متر..... 47

2-2- میانگین بارش ماهانه ایستگاه مارشک طی دوره آماری 81-1380 برحسب میلی متر.. 47

3-2- میانگین بارش ماهانه ایستگاه گوش طی دوره آماری 81-1380 برحسب میلی متر..... 48

4-2- گرادیان میانگین دما.................................................................................................... 51

5-2- گرادیان میانگین دما.................................................................................................... 51

6-2- گرادیان حداکثر دما.................................................................................................... 52

7-2- گرادیان حداکثر دما.................................................................................................... 53

8-2- گرادیان حداقل دما..................................................................................................... 54

9-2- نمودار میله ای تعداد روزهای یخبندان حوضه آبریز کوشک آباد..................................... 56

10-2- گرادیان تبخیر.......................................................................................................... 61

11-2- گرادیان تبخیر.......................................................................................................... 61

11-2- گرادیان بارندگی...................................................................................................... 66

12-2- منحنی های آمبروترمیک حوضه آبریز مورد مطالعه...................................................... 69

13-2- موقعیت حوضه مورد مطالعه در اقلیم نمای دو مارتن.................................................. 70

1-3- رابطه طول شیب با خاک از بین رفته........................................................................... 106

1-6- ایجاد فرسایش توسط انسان...................................................................................... 144

2-6- تراس بندی و ایجاد پوشش گیاهی............................................................................. 144

3-6- سیل تابستانی در روستای بهره (شهریورماه 87).......................................................... 145

4-6- چکدم رسوبگیری...................................................................................................... 145

5-6- فرسایش توسط عامل انسانی ( زراعت)...................................................................... 146

6-6- فرسایش طبیعی ( سیلاب)......................................................................................... 146

7-6- ایجاد دیوار حائل کنار بستر........................................................................................ 147

8-6- ایجاد دیوار حائل کنار بستر........................................................................................ 147

9-6- فرسایش واریزه ای و پوشش گیاهی........................................................................... 148

10-6- تخریب دامنه ها توسط انسان جهت توسعه باغات..................................................... 148

11-6- دامداری بعنوان یکی از عوامل ایجاد فرسایش............................................................ 149

12-6- فرسایش ناشی از فعالیت انسان( احداث جاده)......................................................... 149

13-6- دیم کاری.............................................................................................................. 150

14-6- تراس بندی و ایجاد چکدم...................................................................................... 150





چکیده

ژئومورفولوژی در مقیاس وسیع با فعالیت های انسانها و مسائل مربوط به آن مرتبط است عواملی که باعث ایجاد تحولات ژئومورفولوژیکی می شوند هم می تواند طبیعی باشد وهم انسانی. یکی از تحولات ژئومورفولوژیکی که بیشتر به چشم می خورد فرسایش است که می تواند بر اثر عوامل مختلف بوجود آید. مهمترین عوامل موثر در شرایط کنونی در اکثر حوضه های ایران عبارتند از عوامل فرسایندگی، فرسایش پذیری ، شیب وتوپوگرافی زمین، وضعیت پوشش گیاهی و نحوه مدیریت و بهره برداری از اراضی.

با توجه به عنوان پایان نامه که بررسی عوامل آنتروپوژنیک بر تحولات ژئومورفولوژیکی حوضه آبریز است هدف نشان دادن میزان تاثیر عوامل آنتروپوژنی بر تحولات ژئومورفولوژیکی است که انسان ها بخاطر فعالیت خود در کشاورزی(توسعه بی رویه اراضی دیم و قطع بی رویه درختان )و دامداری ( چرای بیش از حد مراتع ) از عوامل بسیار موثر در فرسایش محسوب می شوند.

در حوضه آبریز مورد مطالعه علاوه بر عوامل یاد شده عواملی که باعث فرسایش توسط انسان می شوند عبارتند از تبدیل اراضی مرتعی به اراضی دیم و تغییر کاربری اراضی، شخم تپه ماهورها ، مداخله در مجاری طبیعی، اجرای شخم در جهت شیب در اراضی دیم زار ، سیلابها ، ریشه کن کردن بوته ها، عدم رعایت تناوب زراعی که منجر به کاهش حاصلخیزی خاک وتخریب ساختمان آن می شود. از طرفی اجرای طرح‌های مختلف شامل طرح های بیولوژیکی( نهال کاری، بذر پاشی، کپه کاری، اصلاح مراتع، کنترل مرتع و دام و ...)و طرح های مکانیکی( تراس بندی، بانکت بندی و ...)و طرح های مدیریتی نقش مهمی را در تثبیت و کنترل فرآیندهای ژئومورفولوژیکی دارند.





















فصل اول :

کلیات











مقدمه

تحقیق عبارت است از تامین اطلاعات لازم برای طراحان و برنامه ریزان نظام های مختلف. (ایزاک،1374،11)

مداخله بی رویه انسانها ،حتی در زمینهای پایدار ، به تشدید مورفودینامیک وفعالیت عوامل ژئومورلوژیک منتهی می شود. باتوجه به عنوان پایان نامه که بررسی عوامل آنتروپوژنیک در تحولات ژئومورفولوژیک حوضه آبریز می باشد هدف نشان دادن اهمیت مداخله عوامل آنتروپوژنیکی در تحولات ژئومورفولوژیک می باشد .به جهت اینکه فرآیند های ژئومورفولوژیکی نقش بسیار مهمی در ایجاد فرسایش از جمله (سیل – حرکات تودهای مواد ، انواع مختلف فرسایش در آبراهها و... ) دارا می باشد عوامل انسانی نیز با استفاده بی رویه و مفرط از مراتع ، قطع درختان جنگلی و شیوه های نادرست آبیاری و به علت فقر وعدم آگاهی و بهره برداری بیش از حد از زمین میزان فرسایش را افزایش می دهند .

در فصل نخست به کلیات و مبانی موضوع مورد بحث پرداخته ، اهمیت و ضرورت آنرا بیان و با ذکر اهداف و سوالات تحقیق فرضیه ها شرح داده خواهد شد و در پایان به چگونگی انجام و ملزومات مورد نیاز و همچنین مشکلات و محدودیتهای پیش رو نگاهی خواهیم داشت.ویژگیهای طبیعی حوضه آبریز مورد مطالعه در فصل دوم مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در آن پارامترهایی چون موقعیت جغرافیایی، فیزیوگرافی ، توپوگرافی ، زمین شناسی، پوشش گیاهی ، هیدرولوژی و ... تشریح خواهد شد.

در فصل سوم پس از تعریف مفهومی و سیستمی ژئومورفولوژی به بیان اهداف ژئومورفولوژی کاربردی، وقایع ژئومورفیک و سوابق این پدیده در ایران پرداخته و سپس در خصوص ژئومورفولوژی حوضه مورد مطالعه و اجزای آن از جمله خاک شناسی، پوشش گیاهی ، فرسایش، ریزش و لغزش بصورت کامل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

سابقه تاریخی فرسایش در جهان و ایران و همچنین عوامل موثر در فرسایش بطور کلی و انواع فرسایش در حوضه کوشک آباد بطور خاص در فصل چهارم به بحث گذاشته شده است.در ادامه این فصل اثرات عوامل آنتروپوژنی بر شرایط ژئومورفولوژیکی در حوضه آبریز مذکور ، راهکارهای پیشنهادی برای کاهش فرسایش و اهمیت آبخیزداری در تثبیت فرایندها شرح داده شده است.نتایج فرضیه ها و پرسشهای تعیین شده برای تحقیق و همچنین راهکارها و پیشنهادهای عملی در فصل آخر شرح داده شده است.

1-1- طرح مسئله تحقیق:

طرح مسئله برای تحقیق ، مثل بذر برای زراعت است همانطور که کلیه خواص ارثی بذر به محصول منتقل میشود تمام اطلاعات موجود در طرح مساله و سوالاتی که به عنوان هدف معین می شود ، در سایر مراحل تحقیق موثر بوده ومراحل بعدی تحقیق چیزی جز بسط و توسعه مطالب فوق نیست.(خواجه مرادی، 1374، 25)

مساله می تواند تنها وجود علاقه به یک موضوع باشد که یافتن پاسخهای درباره آن به بهتتر شدن یک وضعیت کمک کند وازاین رو ، شایسته است مساله را هر گونه وضعیتی بدانیم که در آن شکافی میان حالت موجود وحالت مطلوب وجود دارد. کسانی که به پژوهشهای بنیادی می پردازند مسائل مورد بررسی خود را اغلب با این دیدگاه تعریف می کنند. (اوما سکاران ، 1380، 57)

سوال روش خوبی طرح مسئله است ، اولین مرحله یک تحقیق علمی احساس وجود یک مشکل است. به این معنی که پزوهشگر در کار خویش با مانع یا مشکل روبرو گردیده است که در حل آن ابهام دارد. (نادری وسیفی نراقی، 1379؛ 51)

قبل از شروع به تحقیق هر محققی باید اکثر سعی خویش را بنماید تا مسئله مورد نظر را از حهات ممکنه تعریف وتحریر نماید تا در عمل مواجه با مشکلات عدیده ای از قبیل مبهم بودن موضوع عدم امکان تحقی تحقیق ، مطالعه حقیقت است که به آدمی می آموزد چگونه باید حقایق مربوط به یک زمینه را جستجو کند. (دانشوری، 1378، 11)

لازمه یک تحقیق علمی ، تنها داشتن اطلاعات ومنابع تحقیق نیست ، بلکه قبل از شروع به تحقیق ، هر محققی باید سعی زیاد مبذول دارد تا مساله مورد نظر رااز کلیه جهات ممکنه تعریف وتحدید نماید تادر عمل با اشکالات زیادی مواجه نشود از قبیل مبهم بودن موضوع، وسعت میدان مطلب تحقیقی ، عدم امکان تحقیق مساله. (باقرزاده،1383،68)

یکی از ویژگیهای تحقیق نشان دادن چهار چوبی است برای برنامه ریزی در سطح محدوده مورد مطالعه وتوجه بر اکثر جنبه های اقتصادی – طبیعی واجتماعی که باید در برنامه ریزی مد نظر باشد .دشت مشهد یکی از پر آب ترین دشت های استان خراسان محسوب می شود که رودخانه کارده نیز رودخانه ای است دائمی که دارای زیر حوضه های فراوانی است که تعدادی از شاخه های آن فصلی بوده است وفقط در ایام بارندگی جریان آب در آنها تداوم دارد . شاخه کوشک آباد شاخه سمت چپ حوضه را زهکش می نماید رودخانه کوشک آباد فصلی بوده وفقط در مواقع بارندگی دارای جریان دائمی است که این ناحیه از نظر پوشش گیاهی فقیر وگیاهان وبوته های خودرووکم تراکم روئیده اند. با توجه به افزایش جمعیت انسانی برای تامین مایحتاج خود اراضی جنگلی ، مرتعی وبوته زارها را به اراضی دیم تبدیل کرده که در نتیجه باعث تسطیح وهموار کردن دامنه ها ودخالت در جریانهای آب باعث فرسایش بیشتر از حد شده اند وهمچنین با چرای بیش از حد مراتع توسط تعداد نا متناسب حیوانات وظرفیت مرتع موجب کاهش وانهدام پوشش سطحی خاک وگیاهان ، تخریب خاک ودر نتیجه لخت شدن خاک وعمل فرسایش می شوند.

علت انتخاب موضوع و ضرورت تحقیق مطالعه ویژگیهای ژئومورفیک منطقه مورد مطالعه وهمچنین میزان تاثیر گذاری عوامل طبیعی و عوامل انسانی بر تحولات ژئومورفولوژی می باشد که بیشتر تاثیر گذاری و نقش عوامل انسانی ( آنتروپوژنی) مد نظر استکه بصورت نا آگاهانه تغییرات زیادی در محیط طبیعی بوجود می آورند.انسان ها به خاطر فعالیت خود در زمینه کشاورزی ( عدم آبیاری ، بوته کنی ، قطع درختان ، شخم در جهت شیب دامنه ) و دامداری ( افزایش تعداد دام، بهره برداری بیش از حد و پیش از موعد از مراتع) از عوامل بسیار موثر در فرسایش محسوب می شوند.



2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق:

پژوهش علمی همواره با نوعی مسئله یا مشکل آغاز می شود . هدف آن پیداکردن جواب مسائل با استفاده از روش های علمی است نخستین گام در این جهت آن است که مساله ای را که با آن برخورد کرده با یک نظام منطقی و قابل کنترل بیان کند. دشوارترین گام در فرآیند پژوهش مشخص کردن مسئله مورد مطالعه است. (اسماعیلی، 1381، 6)

در آغاز طرح تحقیق باید تعریف روشنی از موضوع تحقیق ارائه داد و موضوع تحقیق را باید چنان مطرح کرد که به وضوح بر زمینه اجتماعی مرتبط با آن استوار باشد. (بیکر ترز،1377، 100)

درحقیقت پژوهش یا تحقیق به معنی تجسمی است منظم که به تحریک واقعیت ومحض نیل به حقیقت صورت می گیرد.(دیانی ،1382، 2)

فرایندهای ژئومورفولوژی در حوضه های آبریز مانند(ارتفاع ،شیب،جهت دامنه ها،حتی شکل حوضه و فیزیوگرافی حوضه ها ) نقش مهمی را در میزان دبی آب سرعت جریان آب ، ایجاد سیل و سیلاب ، فرسایش وتخریب وحمل رسوب ایفا می نمایند.

بررسی ومطالعه این فرایندها ژئومورفولوژیکی می تواند جایگاه مخصوصی رادر طرح های عملیات آبخیزداری داشته باشد وبی توجهی وکم توجهی به آن اجرای طرح رااز اهداف خود دور می کند. با در نظر گرفتن این مطلب عوامل تاثیر گذار در موفقیت طرح های عملیات آبخیزداری سبب تثبیت خاک و حفظ بیشتر منابع آب خواهد شد واز این روستائیان ساکن در حوضه واطراف آن از خاک قابل بهره برداری بیشتر و منابع آب کافی جهت کشاورزی و زندگی خود و نقاط شهری نزدیک نیز شرایط بهتری از نظر تامین آب مصرفی و انرژی مورد نیاز خواهند داشت.

در برخی موارد تغییرات ناشی از مداخله غیر معقولانه انسان در هر بخش از سیستم های ژئومورفیک می تواند خسارت بار باشد به عنوان مثال شخم دامنه های پر شیب در ارتفاعات هزار مسجد در شمال خراسان منجر به سست شدن خاکهی جوان گردیده و طی بارش های سنگین منتج به روانه های گلی می‌گردد که خسارات زیادی را در پائین دست دامنه ها به روی سکونت گاههای روستایی در بر داشته است . برگشت به حالت تعادل در چنین دامنه هایی که در آنها روانه های گلی رخ داده است ، طویل المدت خواهد بود .همچنین انسان بعنوان یک مداخله گر می تواند تغییراتی را بین ورودی و خروجی در سیستم‌های ژئومورفیک به وجود آورد بعنوان مثال تخریب پوشش گیاهی از نوع تاغ وگز در نواحی خشک خراسان منجر به روان شدن ماسه ها در عرض چندین ساعت طوفان ، دهها کیلومتر مربع اراضی را بپوشاند ( بهنیافر 1381/381)



3-1- اهداف تحقیق :

نخستین مساله ای که پژوهشگر با آن روبرو می شود دانستن این مسئله است که چگونه کار تحقیق خود را درست شروع کند وهنگامی پزوهشگر می تواند به آسانی کار خود را شروع کند که هدف از تحقیق مورد نظر رادرک کند. (ودیعی،1348، 40)

هر تحقیقی هدف خاصی را دنبال می کند. هدف تحقیق هر علمی حل مسائل ومشکلات آن علم است هدف تحقیق در ژئومورفولوژی نیز روش های درست اندیشیدن وبطور کلی کشف حقایق و پیدا کردن جواب مسائل وحل مشکلات مربوط به محیط طبیعی وپدیده های ناشی از آن و دست یابی به معیارهای درزمینه افزایش ایمنی محیط وگسترش دامنه اطلاعات در ژئومورفولوژی می باشد. (مقیمی وهمکار، 1383، 14-13)

هر تحقیقی هدف خاصی را دنبال می کند. هدف تحقیق هر علمی حل مسائل و مشکلات آن علم است هدف تحقیق در ژئومورفولوژی نیز روش های درست اندیشیدن و بطور کلی کشف حقایق و پیداکردن جواب مسائل و حل مشکلات مربوط به محیط طبیعی و پدیده های ناشی از آن و دست یابی به معیارهای درزمینه افزایش ایمنی محیط و گسترش دامنه اطلاعات در ژئومورفولوژی می باشد.(مقیمی وهمکار، 1383، 14-13)

بطور کلی هر تحقیقی دارای اهداف خاصی است که این اهداف باید در طرح تحقیق انعکاس یابد(ساروخانی،1372، 148)

قبل از پژوهش لازم است هدف یا هدفهای تحقیق مشخص ومعین شود که اولین اقدام در این راه تعریف وشناخت پژوهش وتحقیق است (آراسته جو،1379، 16)

هر تحقیق وتلاش علمی مبتنی بر اهدافی است که محقق ووقت و سرمایه خویش را در راه آن صرف می نماید. می توان گفت :پژوهش همانا حقیقت پژوهی است وحقیقت پژوهی پیش زمینه شناخت است وشناخت در هر حال به ویژه در تاریکی ها ، چراغ راه بهبود خواهان است. (آریانپور،1383،10)

هدف از این تحقیق:

1- مطالعه ویژگیهای ژئومورفیک در منطقه مورد مطالعه

2- شناسایی عوامل تاثیر گذار بر تحولات ژئومورفولوژی ( عوامل طبیعی ، عوامل انسانی)

از آنجایی که تا کنون منطقه مورد مطالعه از لحاظ ژئومورفولوژی مورد مطالعه قرار نگرفته است روشن نمودن ویژگیهای ژئومورفیکی از اهداف این پروژه است .



4-1- سوالات تحقیق:

سولات تحقیق به شرح زیر طرح می گردد:

- آیا در حوضه مورد مطالعه تحولات ژئومورفولوژیکی صورت گرفته است؟

- نقش عوامل انسانی (آنتروپوژنیکی) بر تحولات ژئومورفولوژیکی چگونه بوده است؟



5-1- فرضیه تحقیق :

درفرهنگ دهخدا ، فرضیه به معنای گمان وحدس ذکر شده است وشامل نظری می باشد که در باره یک مسئله علمی یا تحقیقی با توجه به معلومات وتجارب گذشته ابراز شود به اثبات نرسیده باشد . بدین ترتیب هر فرضیه پس از اثبات ، قانون عملی خواهد شد.(دهخدا، 1373، 15067)

سازمان دادن به یک تحقیق در محور فرضیه ها ، بهترین وسیله هدایت منظم واستوار آن است ، بدون آنکه خلاقیت ذهن مکتشف و کنجکاو که لازمه هر کار فکری است ، فدا شود . علاوه بر این ، یک کار تحقیقی چنانچه در محور یک یا چند فرضیه ساحت نیافته باشد. نمی توان تحقیقی واقعی به حساب آورد. (کیوی وکامپنهود، 1373، 35)

چهار معیار برای تعیین فرضیه ها ، در نظر گرفته شده است :

فرضیه باید رابطه مورد انتظار را بین دو یا چند متغییر بیان کند .
پژوهشگر باید برای تعیین مناسب بودن فرضیه برای آزمون ، دلایلی قطعی و روشنی مبتنی بر نظریه یا شواهد موجود در اختیار داشته باشد.
فرضیه باید قابل آزمون باشد.

فرضیه یک تصور ، گمان، یا حدس آگاهانه درباره نتایج احتمالی تحقیق است و منظور اصلی از آن مشخص تر کردن هر چه بیشتر مساله و سوق دادن تحقیق در جهت کارایی بیشتر است. (لونسبری، آلدریچ،1371، 174)

هر تحقیقی باید براساس فرضیه ای استوار باشد و در حقیقت فرضیه ، اساس، پایه هر تحقیقی را نشان می دهد . فرضیه عبارت است از حدس وگمانی بر مدارک موجود( شکویی،1364، 92)

فرضیه نخستین گام در انجام طراحی یک تحقیق، مشخص نمودن حدس وگمان و پیش بینی است که تحقیق جهت آزمون کردن آن طراحی و برنامه ریزی شده است . این گونه گمانه و پیش بینی بعنوان فرضیه تحقیق شناخته می شود . (صانعی، 1381، 21)

با مطالعه سوابق وادبیات تحقیق مبانی نظری وبازدیدهای میدانی در راستای پرسشهای آغازین ومساله تحقیق فرضیه هایی مطرح شده است که پاسخ های موقتی برای پرسشهای آغازی اند تا روند تحقیق را در مسیر درست و هدفمند پیش ببرند. به دلیل پیچیدگی موضوعات وجنبه های مختلف آن ها در هر پژوهشی بیش از یک فرضیه ارائه می شود ودستگاهی از فرضیه ها ساخته می شوند که دارای مفاهیم متعددی است این مجموعه مفاهیم وفرضیه ها که دارای ارتباط منطقی با یکدیگرند (مدل تحلیلی) نامیده می شوند . (باخویشی،1383، 3)

فرضیه تحقیق عبارتست از :

بین عوامل آنتروپوژن و ویژگیهای ژئومورفیک ارتباط وجود دارد، بطوریکه فعالیتهای انسانی بر فرمهای زمین و تغییر شکل آنها موثر است.



6-1- پیشینه تحقیق:

ادبیات مربوطه مشتمل بر بررسی نظریات ، مقالات وتحقیقاتی است که تاکنون پیرامون موضوع ومحل مورد تحقیق از سوی دیگران انجام وارائه گردیده است.

بنابراین هر پدیده دارای سابقه یا پیشینه ای است . هیچ تحقیقی در خلا صورت نمی گیرد، بنابراین بطور طبیعی هر پژوهشی در تداوم پژوهشهای پیشین به انجام می رسد. هم از دوباره کاریها در آن اجتناب می شود وهم از داده های تحقیقات پیشین بر خوردار می گردد. ارتقائ دانش نیز به همین تداوم وابسته است هر پژوهشی باید متکی به دستاوردهای پیشین باشد. در حالی که خود هم سخنی تازه دارد وهم روش‌هایی دقیق تر در شناخت پدیده بکار می گیرد. بنابراین در هر طرح تحقیق باید از تحقیقات پیشین در زمینه مورد نظر یاد کرد وسپس تحقیق خود را در تداوم منطقی آنان جای داد.(ساروخانی،1381)

در انجام تحقیق به منظور تقویت رودررویی تحقیق نیز لازم است محقق نتایج حاصله از کار را حداقل با تحقیقات انجام شده تطبیق دهد. (اتسلندر، 1375، 42)

بلیکی عقیده دارد . بررسی ادبیات تحقیق مهمترین منبع در ادبیات موضوع تحقیق است وپلی است بین تحقیق حاضر با تحقیقات گذشته . (حسن زاده ،1382، 78)

در علم همانند تمامی زندگانی ما ، یک رفت وبرگشت به واقعیت ها برای آزمون و کشف وجود دارد ، روشی قدم به قدم ، متشکل از تجربه ونظریه ، اجتماع این دو روش دقیقا همان زیر بنای علم است.( برونوفسکی، 1370، 34)

در غالب موارد ومسائل تا به امروز مطالعاتی انجام گرفته است در مطالعه هر مشکل اجتماعی وهر نوع تحقیق ، محققی باید سعی نماید به مطالعاتی که قبلا در زمینه ی همان مسئله به انجام رسیده است ، دست یابد این بررسی مقدماتی ، محقق رااز بسیاری از مخاطرات و مشکلات بعدی مصون خواهد داشت ونیز به او کمک خواهد کرد که بهترین طرح وسهل ترین روش تحقیق را برای مسئله ی مورد مطالعه اش انتخاب نماید. (نبوی، 1380، 91)

در مورد علم ژئومورفولوژی وپدیده های ژئومورفولوژی در مناطق مختلف مقالات وکتب به اندازه نیاز در دسترس می باشد اما در مشهد خیلی قابل دسترس نیست. در مورد تاثیر عوامل آنتروپوژنیکی بر تحولات ژئوموفولوژیکی بسیار محدود می باشد. منابع قابل دسترس برای پژوهش عبارتند از :

جلد اول مطالعات فیزیو گرافی در حوضه کارده و زیر حوضه ها
جلد پنجم مطالعات زمین شناسی و ژئو مورفولوژی
گزارشات ، اطلا عات وآمار (بارش، دما ، تبخیر، دبی، رسوب،...) از سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی وCD آمار این سازمان
عشقی، ابوالفضل( 80-1379)، رساله دکتری تخصصی رشته جغرافیای طبیعی، ژئومورفولوژی کارست حوضه آبریز کارده واقع در ارتفاعات کپه داغ با تاکید بر منابع آب کارست، دانشگاه آزاد اسلامی
عشقی، ابوالفضل ، ثروتی ، محمدرضا ، عوامل بالقوه آلایندگی کارست در حوضه کارده ، پاییز و زمستان 82، دوفصلنامه جغرافیا و توسعه
نقشه های پایه بخش GIS سازمان برنامه و مدیریت خراسان رضوی وسازمان آب



7-1- روش و مواد تحقیق:

یکی از پژوهشهای علمی ، پیروی کردن از یک روش و متد خاصی در جریان انجام پژوهش می باشد که این روش با متد باعث می شود که جهت گیریها وانجام کارهای مربوطه به گرد آوری اطلاعات تجزیه وتحلیل آنها ونتیجه گیری از یک سلسله مراتب خاصی ونظام بندی مشخص پیروی کند . موثرترین روش برای هر گونه تحقیقی بر اساس ماهیت ، وسعت وبزرگی مسئله تحقیق تعیین می شود . متداولترین روش ها در جمع آوری اطلاعات عبارتند از:

استفاده از اسناد ومدارک
مشاهده عینی
پرسشنامه(پستی،حضوری)
مصاحبه(آسایش،1381، 142)

جغرافیا علمی با روشهای متعدد است، بنابراین جغرافیا به مقتضای ماهیت خود لزوما روش تحقیقی متفاوت دارد.(ژرژپیر، مطیعی، 1371، 11)

روش تحقیق یا دست یابی به هدف بررسی ، نکته اصلی یافتن واقعیات است زیرا یک پژوهش خوب جمع آوری اطلا عات وتجزیه وتحلیل آنها است.(یانگ، 1369،61)

روش وتحقیق به معنای تبیین وتفسیر حرکت ، جهت رسیدن به حقایق مربوط به موضوع تحقیق ماست.( حافظ نیا، 1379، 19)

با توجه به این نکته که اصولا یک تحقیق کامل موقعی انجام می گیرد که محقق به ترتیب از تحقیق توصیفی روی یک سری عوامل وعناصر شروع کرده وصفات ومشخصات آن را به خوبی وبه طور روشن ومتمایز بشناسد وسپس از طریق تحقیق روابط مختلف بین عناصر وسیستم ها ، عوامل را کشف کند تا بدین طریق منجر به توسعه دانش فنی گردد.( امیر شاپور، 1355،125-126 )

از فنون و شیوه های تحقیق استقرائ( از جزئ به کل) وقیاس( بررسی علت و معلولی) است. گرد آوری داده ها نیز بر اساس روش ها وتکنیک ها واز طریق ابزار خاصی صورت می گیرد . در جغرافیا بسته به وسعت دامنه و قلمرو مطالعه است . (آیتی، 1373، 54)

این روش ها .تکنیک ها از طریق پژوهش های میدانی یا منابع کتابخانه ای بیشتر به تحصیل داده ها به پژوهشگر کمک می کند.

در این پزوهش بعد از انتخاب عنوان ، هدف پژوهش و ارائه فرضیه به بررسی تحولات ژئومورفولوژیکی در منطقه وتاثیر عوامل آنتروپوژنیکی بر آنها وارتباط آن ها با یکدیگر از طریق روش استقرایی و قیاسی پرداخته شده است. اطلاعات مورد نیاز نیز از طریق روش های زیر بدست می آید.

الف) روش کتابخانه ای: جمع آوری اسناد ومدارک مربوط به پژوهش و مقالات از این طریق گردآوری می شود.

ب) گرد آوری داده های آمار مربوط به پارامترهای اقلیمی(دما وبارش، تبخیر ،...): نقشه های مختلف توپوگرافی ، زمین شناسی ، شیب ، ژئومورفولوژی ، پوشش گیاهی و... عکس های هوایی از مراکزی که این گزارشات وداده ها را تهیه نموده است قابل تامین می باشد.

ج) روش میدانی: به منظور حضور در بخشی از حوضه برای بررسی منطقه و مشاهده تاثیر عوامل انسانی بر تحولات ژئومورفولوژیکی ونتایج آن وتهیه عکس و فیلم و... بررسی عکس های هوایی و ماهواره ای، بررسی نقشه های توپوگرافی 50000/1 و نقشه زمین شناسی 1000000 و دیگر نقشه های موضوعی ، برای تهیه نقشه های مورد نیاز حوضه و نمودارهایی که از طریق رایانه در محیط های نرم افزاری EXCEL، GIS استفاده شد.



8-1- مشکلات تحقیق:

معمولا در هر کار تحقیقی ، محدودیتها ومشکلاتی وجود داردالبته تحقیقات میدانی علی الخصوص با مشکلات بیشتری همراه است از جمله مشکلاتی که در راه تحقیق با آن درگیر می شویم .

کمبود مطالعات انجام شده در زمینه منطقه مورد مطالعه
قوانین دست وپا گیر اداری
مشکل کمبود منابع در مورد منطقه مورد مطالعه
کمبود امکانات لازم جهت بازدید منطقه
دور بودن منطقه مورد مطالعه
همکاری نه چندان مطلوب بعضی از ارگان های دولتی
کمبود آمار در برخی از ایستگاه و یا ناقص بودن



ویژگی های زمین ساختی و تکتونیکی:

حرکات کوهزایی و پیرنین در الیگوسن زیرین به فعالیت دریایی حوضه رسوبی کپه داغ خاتمه داده و جنبش های نهایی آلپین، (فاز پادسانین) در اواخر پلیوسن موجب چین خوردگی و گسل خوردگی پیدا کرده اند که روند آن ها از روند کلی رسوبی کپه داغ که شمال غرب ـ جنوب شرق می باشد پیروی می نماید.

در حوضه مورد مطالعه گسل خوردگی های فراوان در تشکیلات سنگی به چشم می خورد که موجب بهم ریختگی و جابجایی در نظم توالی های رسوبی گردیده است. این مسئله بخصوص در تشکیلات چمن بیده مزدوران و سازند چمن بید در بخش شمالی حوضه فراوان مشهود است. به علاوه فراوانی و گستردگی این شکست ها و گسل ها به حدی است که اکثر مسیل ها و آبراهه‌های اصلی حوضه توسط این ساختمان‌ها کنترل شوند.

گستردگی زون های برشی خرد شده در امتداد شکستگی های اصلی و وجود پرتگاههای گسلی دلالت بر فعالیت تکتونیکی شدید در منطقه داشته از نظر تکتونیکی نسبتاً‌ فعال می باشد. اثرات چنین فعالیت هایی را می توان در گسترش تراس های رودخانه ای مشاهده نمود.

تراکم شکستگی ها و زون های گستلی در مناطق شمالی حوضه بویژه در مناطق دارای توده سنگی آهکی بیشتر است. علاوه بر این سیستم درزه‌ها به صورت شکستگی های برشی باعث خرد شدن سنگها گردیده است، که واریزه های بلوکی را در این مناطق سبب گردیده است. امتداد لایه بندی از امتداد ساختار کلی منطقه (شمال غرب ـ جنوب شرق) تبعیت می نماید و جهت شیب لایه ها همگی به طرف شمال
می باشد (مدیریت آبخیزداری ـ مطالعات زمین شناسی پروژه کنترل سیل حوضه آبخیز کارده 1374-5-4).















5-2- اقلیم:

کلیات

آب و هوا، پیوسته به عنوان یکی از اجزاء اصلی چشم انداز جغرافیایی تغییر دهنده محیط و موثر بر زندگی انسان می باشد.

تحقیق و پژو.هش حوضه های آبریز به عنوان مکان در برگیرنده بسیاری از تفاوتها و تشابهات به چند بخش تقسیم یمشود که یکی از مهمترین بخش های آن بررسی اقلیمی است.

اقلیم که دارای عناصر و عوامل سازنده بی شماری می باشد از جنبه های مختلفی چون ژئومورفولوژیکی هیدرولوژیکی و پدولوژیکی و ... بر روی حوضه های آبریز تاثیر می گذارد، به همین دلیل در تمام تحقیقات جغرافیایی مطالعات اقلیمی مورد توجه قرار می گیرد. در بررسی های اقلیمی باید عنصر و عامل اقلیمی تفاوت قائل شویم. دما، رطوبت، ‌فشار و ... هر کدام یک عنصر اقلیمی تلقی می شود. تلفیق و آمیزه ای از این عناصر را که معرف یک حالت فیزیکی معین در اتمسفر باشد، مانند گرما، بارش را نیز یک عنصر اقلیمی در نظر می گیرند، اما عامل اقلیمی عاملی است از قبیل ارتفاعات، جهت و پوشش گیاهی که به نحوی در فضای مورد مطالعه تاثیر داشته باشد .(علیجانی، کاویانی، 1371،‌24)

عوامل اقلیمی خود به دو دسته منطقه ای و فرامنطقه ای تقسیم می شود:

الف) عوامل منطقه ای:

کلیه عواملی هستند که در ناحیه مورد مطالعه وجود داشته و به طور مستقیم در تعیین و ایجاد نوعی خاص از اقلیم دخالت دارند. ارتفاع ضعف پوشش گیاهی، مجاورت با صحاری

ب) عوامل فرامنطقه ای:

شامل عوامل و عناصری است که دور از ناحیه مورد مطالعه واقع‌اند و آثار آنها تا حدی محسوس بود و به طور غیرمستقیم در اقلیم ناحیه نقش دارند. این عوامل که در واقع اثر منفی و محدود کننده دارند عبارتند از: بری بودن و تاثیر ارتفاعات. زاگرس . (سهمی حصاری ـ 1383/23).

ازطرفی هر چه گرمای ویژه جسم کمتر باشد زودتر گرم می شود و یا با انرژی تابشی کمتری گرمای بیشتر تولید می‌کند. به همین دلیل زمینهای سخت کویر خراسان علیرغم آلبدوی بالا زودتر و بیشتر گرم می شوند. از طرفی پایین بودن گرمای ویژه زمین های شور و کویری خراسان قدرت نگهداری انرژی را کاهش داده و بلافاصله پس از غروب آفتاب انرژی کسب شده در روز به هوا پس داده می شود.

چاله های مرکزی خراسان نیمه شب و صبح زود بسیار سرد شده و نوسان دمای هوا در شهرهای حاشیه کویر از همه جا بیشتر است.

توزیع دما در استان خراسان کاملاً از عرض جغرافیایی تبعیت می کند. ورود توده های هوا سرد سیبری از شمال خراسان و وضعیت توپوگرافی استان به ویژه در شمال توزیع دما را دگرگون کرده است به طوری که خطوط همه ما از طرف شمال به طرف مرکز و حتی تا نزدیک گناباد به صورت یک فرورفتگی دیده
می شود.



1-5-2- اقلیم خراسان:

استان خراسان به طور کلی جزء مناطق خشک و نیمه خشک به حساب می آید. به علت تداخل جبهه‌های مختلف آب و هوایی که از غرب به شمال غرب و شمال شرق وارد استان می‌شود دارای اقلیمی بسیار متنوع است. بخشهای کوهستانی شمال دارای زمستانهای سرد و طولانی ولی تابستانها هوا گرم و معتدل است. در بخش جنوبی استان به ویژه نواحی حاشیه کویر روزها شدیداً گرم و شبها هوا بلافاصله بعد از غروب آفتاب سرد می شود. وجود ارتفاعات در نقاط مختلف استان باعث تغییرات موضعی و محلی درجه حرارت و بارندگی می باشد. ماه تیر گرمترین ماه و ماه دی سردترین ماه سال است. نزولات جوی درشمال و شمال شرق که رشته کوههای مرتفع واقع شده بیشتر به صورت برف و میزان بارندگی در بعضی از روستاهای ارتفاعات شمال استان حتی به 800 میلی متر در سال می رسد. (روستای عرض چین تپه واقع در حوزه آبریز رودخانه اترک).

تنوع میزان بارش در حدی است که بعضی از ایستگاههای جنوبی استان کمتر از 50 میلی متر در سال بارندگی دارند. در ارتفاعات بیش از 2000 متر نزولات جوی به صورت برف است. میزان تبخیر و شرق نیز در تبعیت در ایستگاه ملوان (نزدیک طبس) 4075 میلی متر و کمترین تبخیر در ایستگاه امامقلی (دره گز) برابر 913 میلی متر است (ولایتی، 1366،‌ 56) عوامل مهم و موثر محلی در آب و هوای خراسان تابش زیاد آفتاب، ناهمواریها و کویری بودن منطقه است.

به طور کلی به علت خشک بودن منطقه و کمبود روزهای ابری تمام منطقه به ویژه جنوب خراسان تحت تاثیر تابش مستقیم خورشید قرار گرفته و ساعات آفتابی فراوانی امکان جذب و پخش انرژی خورشیدی را فراهم نموده است.

به طور کلی نواحی شمال استان ابرناکی بیشتر و تابش خورشیدی کمتر می باشد. قسمت های مرکزی و جنوبی استان در ناحیه تابشی زیاد قرار دارند.



2-5-2- مشخصات ایستگاههای هواشناسی:

آب و هوا یکی از عوامل بسیار مهم در تغییر شکل چهره زمین محسوب می شود و در مطالعات آبخیزداری نیز نقش بنیادی دارد، چرا که در تولید آب، آبدهی حوضه های آبریز، ایجاد فرایندهای فرسایشی مانند سیل و پدیده های مختلفی مانند بارندگی، درجه حرارت، رطوبت نسبی، تبخیر و تعرق و چگونگی وضعیت پوشش گیاهی منطقه و زندگی مردم نقش موثری دارا می باشند،‌ لذا ضرورت دارد که به تجزیه و تحلیل پارامترهای مختلف جوی پرداخته شود.

هدف از مطالعات نیز کمک به تهیه و تنظیم برنامه های دراز مدت یا کوتاه مدت و پیش بینی های لازم جهت برنامه ریزی مناسب در مطالعات آبخیزداری حوضه مورد مطالعه می باشد.

برای رسیدن به این هدف استفاده از اطلاعات ایستگاههای هواشناسی لازم است ولی باید از ایستگاههای داخل حوضه و ایستگاههای هم جوار برای تحلیل برخی از داده ها استفاده نمود مانند تحلیل پارامترهای بارندگی با توجه به آماری که در دست داریم پایه زمانی (شاخص) مناسب آماری برای سال آبی 58-1357 شروع و به سال آبی 81-1380 ختم می شود. البته در برخی موارد و آمار، با آمارهای سال 1383 اگر درست باشد تطبیق داده می شود.

برای محاسبات متوسط های عناصر اقلیمی، ترسیم نقشه های همباران، همه دما و هم تبخیر و نیز گرادیان های بارندگی و حرارتی منطقه از داده های ایستگاههای داخل حوضه و نیز ایستگاههای هواشناسی پیرامون منطقه تحت مطالعه استفاده شده است.





ج

4-2-5-4- طرح تبدیل دیمزارهای کم بازده به مرتع و علوفه کاری

از آنجایی که قسمتی از دیمزارها در دامنه‌های پرشیب قرار دارند گاه این اراضی در جهت شیب شخم زده می شود بخش قابل توجهی از فرسایش ایجاد شده در برخی نقاط حوضه همین دیمزارها هستند. همچنین آیش گذاشتن حدوداً نیمی از وسعت اراضی در مناطق دیم کاری خود در تشدید فرسایش نقش مهمی دارد وجود گالی های فراوان در چنین مناطقی شواهد این فرسایش ها می باشد.

در جهت جلوگیری از فرسایش خاک در سطح این دیمزارها کاهش رسوب حاصله پیشنهاد می گردد که بخش از این دیمزارها که در شیب های بالا قرار داشته و برای کشت گندم دیم مناسب نمی باشد، به کشت علوفه دائم مرتعی اختصاص داده شود تا ضمن وجود پوشش بصورت دائم و جلوگیری از فرسایش بخشی از علوفه مورد نیاز دام‌ها را نیز تامین می نماید.

در حوضه آبریز مورد مطالعه در ناحیه شمالی و مرکزی حوضه 633 هکتار دیمزار وجود دارد که دارای خاک خوب و شیب های کم بازده می باشد. برای تبدیل بخش های قابل تبدیل 114 هکتار در نظر گرفته شده بود.

هدف این طرح افزایش پوشش گیاهی با رعایت موارد ذیل می باشد.

الف: حفظ و تثبیت خاک و جلوگیری از انتقال رسوب به مخزن سد

ب: افزایش نفوذپذیری و اصلاح خاک

ج: تامین علوفه مورد نیاز دام های منطقه

د: استفاده صحیح از اراضی با توجه به قابلیت آنها



5-2-5-4- پروژه حفاظت و قرق

هر منطقه ای که تحت اجرای عملیات احیایی و اصلاحی قرار گیرد لازمست مدتی از ورود دام به آن جلوگیری شود.

این پروژه در حوضه آبریز مورد مطالعه در سطح 458 هکتار از منا طق توده ای سنگی که از تشکیلات آهکی سازند مزدوران تشکیل شده است و مناطق صخره ای آن بیش از 80 درصد پیشنهاد شده بود در این مناطق به علت کمبود مناطق خاکدار، عمق کم خاک و درصد رواناب آب بسیار بالا در صورت بهره برداری امکان توسعه منابع خاک و پوشش مقدور نمی باشد و لذا برای آن قرق حفاظتی اعمال نشده است.

اجرای این عملیات بیشتر منطبق بر واحدهای زمین شناسی شوریجه، آهک و شیل، آهک ضخیم و شیل، رخساره‌ها، ژئومورفولوژیک، رخنمون سنگی بالای 75 درصد (لغزش و با احتمال لغزش) رخنمون سنگی بالای 75 درصد (خاکهای برجا) می باشد (مدیریت آبخیزداری،‌گزارش تلفیق حوضه کارده،‌ جلد دوم،‌1383/118).

هدف از اعمال این پروژه عمدتاً افزایش پوشش گیاهی با توجه به رعایت موارد زیر می باشد:

الف: فراهم نمودن شرایط برای توسعه و تثبیت خاک

ب: افزایش پوشش گیاهی درمناطق خاکدار محدوده حوضه و جلوگیری از شسته شدن خاک (کاهش رواناب)

پ: مشخص نمودن محدوده ای جهت حیات وحش

ت:‌ استراحت گونه های مرتعی به منظور جبران صدمات ناشی از چرای بی رویه



6-2-5-4 - تنظیم چرای تناوبی و تأخیری

اگر پس از اجرای عملیات احیایی و اصلاحی در مرتع چرای دام تحت کنترل نباشد بدون شک مرتع دوباره سیر قهقرایی را طی نموده و به حالت اول برمی گردد. بنابراین بعد از این اتمام عملیات احیایی ـ اصلاحی و بعد از به پایان رسیدن مدت قرق هر منطقه توسط کارشناس مجری تعیین ظرفیت گردیده و این طرح را اجرا می کنند.

هدف این طرح نیز افزایش پوشش گیاهی است که با توجه به رعایت موارد زیر صورت می گیرد:

الف: جلوگیری از تخریب مجدد

ب: کمک به زادآوری طبیعی گونه های موجود

پ: افزایش ظرفیت مرتع

ت: حفظ آب و خاک

(مدیریت آبخیزداری، گزارش تلفیق حوضه کارده، جلد دوم، 1383/78).



7-2-5-4- بررسی وضعیت تعادل دام و مرتع

همانطور که در بخش ظرفیت مرتع گفته شد در 4122 هکتار سطح مراتع حوضه آبریز مورد مطالعه (تا 1374) 9/458119 کیلوگرم علوفه خشک قابل بهره بردرای تولید می‌شده است که می‌توانسته 9/22905 واحد دامی را تعلیف نماید که این مقدار 3/7635 واحد دامی در ماه است. تعاد دامی متکی به مراتع 08/3 برابر ظرفیت بوده است. پس از انجام مطالعات مختلف بیولوژیکی افزایش تولید 642938 کیلوگرم خواهد بود که با توجه به ضریب برداشت مجاز برای هر عملیات مقدار علوفه قابل تعلیف دام‌ها 31469 کیلوگرم معادل 5/160734 واحد دامی در روز یا 8/5357 واحد دامی در ماه برآورد گردید. 59٪ واحد دامی موجود آن زمان را تعلیف می کرد (مدیریت آبخیزداری، برنامه پیشنهادی بیولوژیکی، 1374/25).



3-5-4- پیشنهادات عملیات ساختمانی و مکانیکی:

براساس مطالعات انجام شده توسط بخش آبخیزداری اصولاً کارهای فیزیکی و ساختمانی که دارای بازده مطلوبی از نظر مبارزه با فرسایش و تولید رسوب توصیه نشده است،‌زیرا هم عمر مفید کوتاه و هم هزینه زیادی را دارا می باشند. اما در اجرای روش های حفاظتی و بیولوژیکی گاهی ملزم به اجرای این عملیات می شویم. در حوضه آبریز مورد مطالعه عملیات فیزیکی پیشنهادی به ترتیب اولویت به شرح زیر می‌باشد:

1- ایجاد چکدم های رسوبگیر نگهداری رسوب و اصلاح آبراهه و کاهش سرعت سیلابها

2- ایجاد دیوارهای عرضی (اپی‌ها) در مسیر رودخانه گوش و نهایتاً احداث سدها رسوبگیر سنگریزه‌ای در نزدیکی خروجی هر یک از زیر حوضه‌ها.

3- احداث سکوهای سنگی در ابتدای گالی ها و محل تقاطع انحراف دهنده ها و بانکت‌ها یا آبراهه‌ها به صورت بند، پشته خاکی، و سنگی.

- شیب زیاد موجود در آبراهه‌های نقاط حوضه آبخیز مورد مطالعه چکدم های رسوبگیر سرعت گیر را غیراقتصادی و به علت نزدیکی به مخزن سد ضرورت احداث این قبیل سازه‌ها حیاتی است. این سازه‌ها با هدف جلوگیری از خسارتهای غیرمستقیم سیلابها و نگهداشت رسوب و اصلاح آبراهه و کاهش سرعت سیلاب طراحی می شود. ممکن است به صورت چکدم خشکه چین یا گابیونی باشد.

- چپری: بندهایی هستند که با استفاده از مصالح چوب و سرشاخه درختان و تور و خاشاک و پوشال به صورت دیواره قوسی و یا مستقیم در آبراهه‌های فرسایش شدید و بستر لومی ساخته میشود.

- عملیات اصلاح مسیر و احداث دیوار حائل و تثبیت های کف:

شاخه‌های اصلی رودخانه در مسیر خود کاهش شیب رودخانه یا ایجاد موانع طبیعی و مصنوعی ندرتاً تغییر مسیر داد و گاهی تشکیل ماندههایی می‌دهند که باعث فرسایش اراضی زراعت آبی و از بین رفتن تراس‌های رودخانه‌ای گردیده است. نمونه بارز این عملکرد در حد فاصل روستای گوش و بهره بطور 3 کیلومتر دیده شده بود (تا 1374) احداث اپی و دیوارهای عرضی سنگ چین گابیونی لازم است.

- طراحی سازه توریستگی: این سازه که با تکنولوژی ساده تقریباً در همه حال در کشور قابل استفاده می باشد و علاوه بر آن دارای دوام و ایمنی بسیار زیاد می باشد.

فرسایش خاک، از بین رفتن اراضی کشاورزی، انتقال و انباشتن رسوب فراوان در پشت سدها از جمله مسائل بحرانی آب و خاک در ایران می باشد. سازه‌های حفاظتی توریسنگی و بندهای رسوبگیر در پاسخگویی به این مساله راه حلی بسیار مناسب به شمار می آید. انعطاف پیذری ـ تاب مکانیکی ـ دوام و هماهنگی با محیط اقتصادی بودن این نوع سازه‌ها از ویژگی های برجسته آن است.



6-4- اهمیت آبخیزداری در تثبیت فرآیندهای ژئومورفولوژیکی:

قبل از ورود به مقوله آبخیزداری نخست خلاصه ای در خصوص منابع آب حوضه مورد مطالعه در زیر آورده شده است.

منابع آب در حوضه مورد مطالعه:

در حوضه مورد مطالعه آب به دوصورت آب های سطحی وآب های زیرزمینی یافت می شود .

آب سطحی : به آن بخش از نزولات جوی که پس از تبخیر و نفوذ در سطوح زمین باقی می ماند آب سطحی می گویند . جریان های سطحی که در فصول پر باران سال دارای طغیان می باشند.

آب زیرزمینی : در بسیاری از نواحی ایران به ویژه نواحی خشک و نیمه خشک آب مهمترین عامل تولید در بخش کشاورزی است . ارزش اقتصادی اراضی کشاورزی وابسته به مقدار آبی است که به اراضی تعلق دارد( مطیعی لنگرودی ،1381، 109).

آب های زیرزمینی مهمترین منابع تامین آب کشاورزی در این حوضه می باشد آب های زیرزمینی ممکن است بطور طبیعی از زمین خارج شود وجریان یابد (چشمه ها) ویا در اثر کندن وحفر قسمتی از زمین آن را خارج کنند ومورد استفاده قرار دهند ( فرجی ،1374،82)

چاه :

چاه ها حفره های عمودی در زمین هستند که به منظور کشاندن آب لایه های زیرزمینی واستفاده از آنها ایجاد می شوند. سهولت تخلیه آب از طریق چاه سبب گردیده است تا در مدت زمان کوتاهی بر تعداد چاه ها در ایران افزوده شود( مطیعی لنگرودی ،1381، 110).درحوضه مورد مطالعه در دهه

86-76 به علت بارندگی کم، سطح آب چاه ها خیلی پایین آمده وکشاورزان دچار مشکل شده اند. قنات:

به مجرایا گالری افقی که در زمین می کنند تا آب زیرزمینی را به سطح زمین منتقل نمایند، قنات گفته می شود(ولایتی،1374، 203)

سهولت استفاده از چاه در زمینه تخلیه آب ورشد شدید آن، در مقابل، مشکلات نگهداری و حفاظت قنات سبب کاهش تعداد قنات های دایر ودرنتیجه کاهش کل قنات ها در ایران گردیده است. ( مطیعی لنگرودی،1381، 110)

کمی آب در چند سال اخیر در این حوضه سبب شده است که بیشتر آب مصرفی از منابع آب زیرزمینی تامین شود. به علت نیاز شدید وروزافزون ناحیه ، بهره برداری از چاه روز به روز بیشتر شده وتخلیه آبهای زیرزمینی نیز بیشتر گردیده است. این امر سبب پایین تر رفتن سطح سفره آب زیرزمینی گشته وبه تبع آن دبی چاه ها کاهش می یابدو همچنین بهره برداری بیش از اندازه آب توسط چاه های عمیق بعضی از قنات ها به کلی خشک شده اند ودر بعضی دیگر دبی و آبدهی آن بسیار کم شده است.

از طریق اعمال شیوه های عملیات ـ مکانیکی، مهندسی و بیولوژیکی طرح های آبخیزداری می‌توان فرایندهای مهم ژئومورفولوژیکی که منجر به فرسایش و از دست رفتن آب و خاک می شود را کنترل نمود. فرسایش خاک در ایران بسیار بالاست فرسایش خاک در ایران 4 برابر کشورهای آسیایی است. اگر بتوانیم عملیات آبخیزداری را به طور مشخص انجام دهیم می توانیم سالانه بیش از 250 میلیون مترمکعب رسوب را کنترل و از ورود آنها به پشت سدها جلوگیری کنیم. (روزنامه خراسان اسفند 85/5) زیرا با اجرای طرح‌های عملیات آبخیزداری با مدیریت صحیح می توان به تثبیت و پایداری دامنه‌ها و حرکات دامنه‌ای، پایداری خاک و خاکدانه‌ها جلوگیری از فرسایش‌های آبراهه‌ها رسید. و زمان تشکیل سیلابها را کندتر و حتی جلوگیری ازایجاد سیل و سیلابها را داشته باشیم. بدین ترتیب می توان از تغییرات شدید ناشی از عوامل ژئومورفولوژیکی و تغییر رخساره‌های موجود درحوضه آبخیز جلوگیری نمود. در مقابل اگر به مطالعات ژئومورفولوژیکی، ژئومورفولوژیست ها بی توجهی یا کم توجهی شود ضمن ایجاد پیامدهای نامطلوب آبخیزداری سبب هدر رفتن بیشتر خاک خواهد شد. نمونه این اشکال در بخشی از هزار مسجد که به اتفاق استاد گرامی جناب آقای دکتر بهنیافر به گردش علمی رفته بودیم دیده می شد که انجام عملیات تراس بندی و ایجاد باغات باعث لغزش، بهم خوردن مرز باغات، کم شدن حریم رودخانه‌ها شده بود ضمن اینکه مشکل مالکیتی برای باغداران ایجاد کرده بود مشکل فرسایش را بیشتر نموده بود.


نظرات 0 + ارسال نظر
امکان ثبت نظر جدید برای این مطلب وجود ندارد.